Sự kiện bất khả kháng là chế định pháp lý cơ bản được quy định trong hệ thống pháp luật Việt Nam.
Khoản 1 điều 156 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: "Sự kiện bất khả kháng là sự kiện xảy ra một cách khách quan không thể lường trước được và không thể khắc phục được dù đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép".
Trong giao dịch, quan hệ hợp đồng dân sự hoặc thương mại, việc chứng minh sự kiện bất khả kháng sẽ giúp bên vi phạm không phải bồi thường thiệt hại. Với sự kiện bất khả kháng, khoản 2 điều 351 Bộ luật Dân sự năm 2015 cho phép "bên không thực hiện đúng nghĩa vụ" sẽ không phải chịu trách nhiệm dân sự, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác.
Cũng tại Bộ luật Dân sự, khoản 2 điều 584 cho phép "người gây thiệt hại ngoài hợp đồng không phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại". Luật Thương mại 2005, khoản 1 điều 294 nêu "người vi phạm hợp đồng thương mại được miễn trách nhiệm".
Tuy nhiên, bên vi phạm, bên mong muốn được miễn trừ trách nhiệm khi áp dụng sự kiện bất khả kháng, cần tuân thủ quy định sau:
- Phải thông báo bằng văn bản cho bên bị vi phạm về sự kiện bất khả kháng xảy ra gây ảnh hưởng đến việc thực hiện nghĩa vụ trong hợp đồng dân sự, thương mại, theo khoản 1 điều 295 Luật Thương mại năm 2005.
- Phải có nghĩa vụ chứng minh.
Covid-19 được coi là sự kiện bất khả kháng khi nó thỏa mãn, hội tụ đủ các yếu tố tại khoản 1 điều 156 Bộ luật Dân sự năm 2015. Trong đó, sự kiện xảy ra khách quan, không thể lường trước được hiểu là diễn ra nằm ngoài khả năng kiểm soát bằng ý chí, hành động của con người, do tác nhân tự nhiên hoặc nhân tạo các bên chịu ảnh hưởng không thể biết, kiểm soát được như động đất, sóng thần, dịch bệnh, thiên tai, địch họa... Trước sự kiện xảy ra, chủ thể đã nỗ lực tìm, thực hiện các giải pháp trong khả năng thực tế hiện có được cho là phù hợp, khả thi giải quyết nhưng không khắc phục.
Với những yếu tố trên kết hợp với việc Thủ tướng công bố dịch nCoV có thể xác định đây là sự kiện bất khả kháng.
“Miễn trừ trách nhiệm trong sự kiện bất khả kháng” được hiểu thế nào? Điều này phụ thuộc yếu tố:
- Sự kiện bất khả kháng phải ảnh hưởng, tác động trực tiếp đến giao dịch, quan hệ hợp đồng kinh tế, dân sự bị vi phạm thì mới thuộc trường hợp được miễn trừ trách nhiệm do vi phạm nghĩa vụ, nghĩa vụ bồi thường ngoài hợp đồng.
- Bên vi phạm, bên gây thiệt hại phải chứng minh được đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết và khả năng cho phép để khắc phục nhưng không được. Tuy nhiên kết luận cuối cùng về việc này phải do tòa án quyết định.
Luật sư Quách Thành Lực.